38
Demokratiija viiddiduvvo – politihkalaš ovdáneapmi 1814 – 84
Gonagasa ja Stuorradikki gaskavuohta
Karl Johana (1763 – 1844) guhkesáiggi ulbmil lei ahte Norga ja Ruotta galge
šaddat oktan stáhtan. Oanehat áigái barggai son dan ala ahte nannet gonagasa
seađu Norggas. Jagiid maŋŋá 1814 evttohii Karl Johan máŋgii ođasmahttit
Vuođđolága. 1818:s ja 1821:s buvttii son máŋga evttohusa mii bođii ráddjet
prentenfriddjavuođa ja addit gonagassii ollislaš veto. Vuođđolágas lei
gonagasas dušše maŋidanveto. Dat mearkkašii ahte son sáhtii biehttalit lága
dohkkeheamis golmma geardde. Dan maŋŋá liikká biddjui láhka fápmui jos
Stuorradiggi dan dohkkehii. Muhto Stuorradiggi biehttalii su evttohusaid.
Maŋŋá 1814 lei norgga ráđđehus juohkásan ovtta stáhtaráđđeossodahkii
Stockholmmas gos čohkkái stáhtaministtar ja guokte stáhtaráđi, ja ovtta
ráđđehussii Christianias gos ledje fas guhtta stáhtaráđi maid sadjásaš
stáhtahoavda jođihii. Christiania ráđđehusa ovddasvástádus ledje sisriikka áššit.
Gonagas, ruota stáhtaráđđi ja norgga stáhtaráđđeossodat Stockholmmas
jođihedje oktasaš Ruota-Norgga áššiid, ja olgoriikka áššiid fas ministtarlaš
stáhtaráđđi gos čohkkái gonagas, ruota olgoriikkaministtar ja muhtun eará ruota
stáhtaráđđi. Olgoriikkapolitihkka lea leamaš árbevirolaccat gonagasa
ráđđenguovlu. Ovttastusšiehtadallamiid vuolde 1814:s lei Stuorradiggi
geahččalan ráddjet gonagasa olgoriikka politihka válddi, muhto eai sii dainna
lihkostuvvan. Norgga bealis lei váttisvuohtan ahte olgoriikkapolitihkka lei
oktasaš dán guovtti riikkas, ja ahte olgoriikkaministtar lei ruoŧŧilaš. Máŋgga
áššis čájehuvvui ahte Norga ii lean ovtta oaivilis Ruoŧain. Okta dákkár dilli
badjánii 1819:s dalle go Dánmárku gáibidii Norgga badjelasas váldit oasi
Dánska-Norgga stáhtavealggis. Gáibádus lei Kiel-soahpamuša mielde, muhto
Stuorradiggi biehttalii máksimis ja geavahedje ággan ahte Norga ii goassige lean
dohkkehan Kiel-soahpamuša . Ii ge stáhtas lean ruhta ge máksit. Ruoŧa
olgoriikka bálvalus meannudii ášši, ja Norga fertii loahpas vuollánit máksit. Dát
ášši ja eará áššit gos Stuorradiggi vásihii ahte Norgga beroštumit eai
vuoruhuvvon, dagahii ahte Stuorradiggi gáibidii ahte Norga galgá oažžut
váikkuhusa olgoriikka politihkkii. Gáibádus čuovvoluvvui muhtin muddui.
