21
Danin mii oaidnit ahte vuosttažettiin ja ovddemusat ledje eai - spánskka guovllut gos
dynámaleamos doaimmat dáhpáhuvve.
EARÁ KOLONIIJAVÁLDDIT
Portugála lei nugo ovdal namuhuvvon ásahan stuorradállodoalu doaimmaid Brasilas
1500-logus. Dát doaibma dađistaga viidánii ja mielddisbuvttii dan ahte Afrihkás dohko
fievrrededje dievva šlávaid. Sohkarbuvttadeapmái bođii dađistaga lassin gáffe- ja
duhpátgilvin, mat ledje šaddan dárbbašlaš gálvun Eurohpá jábálaččat gaskkas.
Nederlándalaččat 1600-logus ráđđegohte máŋga oarjeindialaš sullos. Sii buoridedje
stuorradállodoalu dan heivvolaš dálkkádagas ja dađistaga buvttadišgohte ollu sohkkara,
bummola ja seaibbat- ja lihtorbuktagiid .
Maiddái eambbo davvelis álggahedje stuorradállodoaluid. Eŋgelas puritánarat
bohte Virginiai 1607:s ja šadde jođánit dynámalaš elemeantan. 1800-logus šadde USA
lullistáhtat báikkis buot viidáseamos stuorradállodoalu šlávvadollui maid máilbmi
goassege lei vásihan. Vel davveleappos, dálá Kanadas, fránskalaččat ásaiduvve. Sii
ávkkástalle daid stuora guolleresurssaid ja bivde návddiid.
DYNÁMALAŠ OĐĐAÁSSISERVODAGAT
1700-logus dađistaga šattai čielgaset ahte Davvi-Amerihká lei dat oassi amerihkálaš
kontineanttas mii lei eanemus ovdánan. Vilgesolbmuid ođđaássiservodagat čájeha
stuora nuppástuhttinnávccaid seammás go guhkes gaskkas eret eurohpálaš árbevieruin
ja hehttehusain sáhtte ásahit ideálaservodaga doaimmalašvuođa, friddjavuođa
(ođđaássiide) ja liiggás buvttadeami vuođul. Dađistaga eurohpálaš sisafárrejeaddjit
duvde indiána álbmotjoavkkuid oarjjás guvlui, vaikko dát šattai ádjás proseassa mii
válddi guhkes áiggi.
Vuosttaš dovdomearka mii čájehii ahte Davvi-Amerihkká lei ođđa geainnu
váldime, Eurohpás eret, bođii 1700-logu loahpageahčen. Dalle leat ollen dan guovtti
stuora politihkalaš nuppástussii dán jahkečuođi loahpas: amerihkálaš ja fránskalaš
revolušuvdna.
Geardduhangažaldagat:
1.
Mot Ludvig 14. oktoráđđejupmi huksejuvvui?
2.
Mii lei merkantilisma?
3.
Mii lea Versailles?
4.
Manin brihttalaš historjjás gohčoduvvo 1600-lohku?
5.
Geat ledje puritánarat? Mot lihkadus čuožžilii?
6.
Gii lei Oliver Crownwell?
7.
Mii oaivvilduvvo “gudnejahtti revolušuvnnain”?
8.
Mii konstitušonála monarkiija lea?
9.
Mii oaivvilduvvo bajásčuvgehusáiggiin?
10.
Mii konstitušonála monarkiija lei?
11.
Mii Encyclopedian lei?
12.
Mii dáhpáhuvai 1776:s?
13.
Goas Skottlánda oktiibiddjui Englánddain?
14.
Mii áidunlihkadus lei?
15.
Mii lágádusvuogádat lei?
