21
Juvddálaččat
Jagi 1814 Vuođđolága mearrádusain, main čilgejuvvui makkár joavkkut eai
galgan beassat Norgii, lei eanáš oassi joatkašuvvan dánska-norgga lágain, ja lei
dušše okta rievdadus. 2. paragráfii Vuođđolágas, mas muitaluvvo ahte
evangelalaš – luhtálaš osku galggai leat stáhta almmolaš oskun, lasihuvvui okta
oassi mas lohkkui ahte juvddálaččat eai galgan beassat Norgii. Dát dajahus lea
maŋit áiggiid gohčoduvvon “juvddálašparagráfan”, ja dat mielddisbuvttii
čavgemiid ovddit mearrádusaid ektui. Dánska-áiggis sáhtte juvddálaččat beassat
riikii jos sis lei gonagaslaš mannolohpebreava. Dát ortnet heaittihuvvui 1814:s.
Oppalaččat eai lean Norgga eiseválddit nu mielas vuoiŋŋalaš unnitloguide 1800-
logu álggus, ja lei vuosttažettiin juvddálašvuhtii, ii ge juvddálaččaide čearddalaš
joavkun, masa paragráfa lei jurddašuvvon. Dat ahte eai luoitán juvddálaččaid
Norgii, lea čilgejuvvon dainna lágiin ahte stáhta háliidii gáhttet kristtalaš
stáhtaoskku. Lei dakkár ipmárdus ahte juvddálašvuohta lei kristtalašvuođa
vašálaš dološ áiggiid rájes. Lassin ledje olbmuin ovdagáttut juvddálaččaide
sihke čoahkkaneamis Eidsvollas ja muđui servodagas. Jagiin gaskal 1814 ja
1851, dallego eai šat gieldán juvddálaččaid boahtimis Norgii, biddjojedje máŋga
juvddálačča eret Norggas dán paragráfa láhkavuođu vuođul. Juvddálaččat geat
ožžo báhcit Norgii, fertejedje molsut oskku kristtalašvuhtii.
Juvddálaččat besset Norgii
Jagi 1830:s doaibmagođii fas mannolohpereiveortnet. Dalle sáhtte fas
olgoriikkalaš juvddálaččat fitnat Norggas. 1830- ja 1840- jagiin digaštallui dávjá
almmolaččat Norggas juvddálaččaid vuoigatvuohta boahtimis Norgii. Diktačálli
Henrik Wergeland (1808-45) áŋgirušai nannosit sihke divttaidis bokte ja
artihkkaliid bokte medias. 1839:s sáddii son evttohusa Stuorradiggái mas
evttohii heaittihit gieldimis juvddálaččaid boahtimis norgii. Eará dáhpáhusat
seamma áigge váikkuhedje maid dasa ahte jearaldagat luoitimis juvddálaččaid
Norgii, šadde eambbo áigeguovdilat. Jagi 1844:s eai beassan juvddálaš dutkkit,
geat galge searvat Davvi-riikkalaš luonddudutkančoahkkimii Christianiai,
boahtit Norgii. Ášši bovttii beroštumi olgoriikkas, ja olbmot oidne dán
heahpatlažžan Norgga stáhtii. 1849:s ceggejedje ruoŧa ja dánska juvddálaččat
bácci Henrik Wergelanda hávdesadjái Vår Frelsers Gravlundii Christianiai, mas
giite Wergelanda gillilis áŋgiruššama juvddálaččaid vuoigatvuođaid ovddas.
Dánska juvddálaččain gáibiduvvui mannolohpebreava jos galge beassat boahtit
Norgii, ja sii dovde ahte sii badjelgehččojuvvojedje. Muhto sii bohte liikká, ja
