17
servodahkii. Nuppi dáfus eiseválddiid mielas lei váttisvuohtan ahte
románilaččain ii lean bistevaš ássanbáiki. 1600-logus gáibidišgohte pássa
románilaččain ja earáin geat jođašedje sisriikkas, ja 1700- ja 1800-logus ii lean
šat lohpi gearjidit dahje golgat báikkis báikái. Dát mielddisbuvttii ahte máŋga
románilačča váldojedje gitta.
Eilert Sundt ja táhteriid “čuvgen”
1840-jagiin eiseválddit nannejedje fuomášumi románilaččaide, seammaláhkai go
sápmelaččaide ja kvenaide. Sivvan dasa sáhtii leat ahte dan áigge oaivvildedje
romániálbmoga logu lassáneamen. Gárvvesbuktagat bohte áiggi mielde
románilaččaid buktagiid sadjái, ja dalle ii lean šat nu stuorra dárbu
románilaččaid bálvalusaide. Máŋgga báikkis vásihedje románilaččaid noađđin
gielddakássaide. Olbmot čálle maid dieđuid eiseválddiide, main bođii ovdan
ahte románilaččat áite olbmuid. Dan dihtii mearriduvvui olmmošlohkama
oktavuođas 1845:s ahte galggai ráhkaduvvot sierra
golgolašlistu
, nu ahte besse
čielggadit man ollu románilačča duođas ledje oktiibuot. Golgolašlistui
registrerejedje 1145 románilačča.
Báhppa Eilert Sundt (1817-75) lei dat guhte bijai eavttuid románilaččaide
guoskevaš politihkkii. Máŋggaid jagiid čađahii son gieddebarggu románilaččaid
gaskkas, ja almmuhii moanaid čállosiid sin eallima birra. Son hábmii maid
vuođu “táhter- ja golgolašláhkii”, maid Stuorradiggi mearridii 1854:s.
Guorahaladettiin romániálbmoga Eilert Sundt gávnnahii ahte románilaččat elle
geafivuođas ja ahte sin náittosdilit eai lean nu buorit. Sii dárbbašedje veahki
buoridan dihtii eallima ja morálalaš eallinvuogi. Eilert Sundtas ii lean jáhkku
veahkaváldinvugiide, ja oaivvildii ahte politihka vuođđun fertii leat dikšu ja
veahkki románilaččaide. Politihkka galggai vuođuštuvvot dieđuiguin
romániálbmoga eallinvugiid birra. Son govahalai sisriikkalaš miššuvnna, mas
guorahallamat ja čielggadeamit adde eambbo máhtu romániálbmoga birra,
seammás go miššuvdna gulul oahpahii sin, ja láđđásit ráhkkanahtii sin ollásit
stuorraservodahkii. Táhter- ja golgolašlága oktavuođas lei mearriduvvon ásahit
sierra golgolašfoandda. Dat galggai geavahuvvot háhkan dihtii románimánáide
kristtalaš bajásgeassima ja veahkehit románilaččat ásaiduvvat bistevaš
ruovttuide ja oažžut lobálaš barggu. Románilaččat geat elle ovttas, galge
konfirmerejuvvot nu ahte sáhtte náitalit guhtet guimmiineaset. Boarrásat ja
lápmásat galge áimmahuššot, ja galge oažžut divššu ja borramuša.
