10
Álgoálbmot definerejuvvo olbmot geat lea ássan riikkas dahje geográfalaš
regiovnnas ovdal go koloniijaválddit leat boahtán, dahje ovdal go otná
riikarájáid mearrádusat bohte fápmui, ja geat leat seailluhan buot dahje oasi
iežaset sosiála, kultuvrralaš ja politihkalaš institušuvnnaid.
Guovdageainnu stuimmit
Skábmamánu 8.beaivvi 1852 muhtun sámit godde gávpealbmá ja leansmánni
Guovdageainnus ja illástedje suohkanbáhpa. Norgga eiseválddiid ráŋggášteamit
ledje garras, gos guovttis dubmejuvvojedje jápmimii steavlideami bokte mii
čađahuvvui, ja guhkes giddagasráŋggáštusat daid earáide. Máŋga diŋgga
čujuhedje dohko guvlui ahte eiseválddit balle ahte dát dáhpáhus lei álgu stuorát
sosiálalaš čielggadeamis sámiid gaskkas. Danin šadde maiddái Guovdageainnu
stuimmi vuosteváikkuhusat álgun garrasat dáruiduhttinpolitihkkii mii báidná dan
boahtte čuođi jagi.
Guovdageainnu hirpmus dáhpáhusa duogábealde leat máŋga siva.
Vuoiŋŋalaš viibman lea gessojuvvon ovdan leat okta sivain. Ollu sámit leat
guorrasan vuoiŋŋalaš moriheapmái maid ruoŧa báhppa Lars Levi Læstadius
jođihii báhpa doaimmastis Davvi-Ruoŧas. Læstadius lei earret eará garrasit
vuostá alkohola geavaheami mii lei dagahan stuorra sosiálalaš váttisvuođaid
sámiide. Guovdageainnu morihanlihkadus ii lean dušše Læstadiussii gulli
dáhpáhus, muhto lei váikkuhuvvon máŋgga kristtalaš lihkadusain ja boares
luondduvuoiŋŋalaš oainnuin. Goziheaddjit oaivvildedje sis lei “vuoigŋa”. Das
lei áddejupmi ahte sii ledje bassái ja loktejuvvon badjel sihke suttu ja Biibala.
Dát iešdiđolašvuohta hárddii dalá suohkanbáhpa, Niels Vibe Stockfletha, ja sii
bohte máŋgii váldalemiide.
Muhtimat daid vuoiŋŋalamos sámiin áššáskuhttojedje ráfehuhttán
ipmilbálvalusaid ja badjelgeahččan suohkanbáhpa. Boađusin das ledje
arestemat. Sii geat arestejuvvojedje šadde máksit stuorra arestengoluid
bohccuiguin. Ja go boazosiiddat dan áiggi eai lean erenoamáš stuorrá, de ožžo
bággonjuovvamat duođalaš váikkuhusaid daid bearrašiidda geaidda dat
guoskkai. Maiddái siiddaid guođoheapmi šattai váttis go bearraša olbmot ledje
giddagasas čohkkámin. Seammás lassánii moaitámuš buolliviidnavuovdimii
báikkálaš gávpejasa luhtte, Carl Johan Ruth. Go dat almmái gii bođii Stockfleth
maŋis suohkanbáhppan gaskaboddosaččat fárrii gávpejasa lusa, doppe gos
maiddái leansmánni čohkkái, dagahii ain stuorát vuostehágu báikki
virggálaččaid vuostá.
