12
Kristian Fredrik ja norgalaš stuibmi
Dalán go Kristian Fredrik gulai Kiel-ráfi birra, de mearridii vuostálastit Norgga
šaddamis Ruota vuollásažžan. Su vuosttas lávkin lei čilget bajimuš militeara ja
siviila njunnožiidda ahte Dánmárku-Norga ja Ruotta leat soahpan ráfi. Son
gáibidii ja vurddiige sis oskkáldasvuođa suodjalit Norgga vieris válddiid vuostá.
Son ii namahan maidige das ahte Norga lei addon Ruttii. Olgoriikka ođđasat
biddjojedje garra dárkkástusa vuollái vai liigudanášši ii gullo Norggas. Dasto
čálii reivve 6. Fredrikii mas vuostálastá liigudeami iežas ja norgalaččaid beales
ja bivddii gonagasa doarjut Norgga gortniin ja soahtevearjjuiguin. Go Kristian
Fredrik oinnii ahte Fredrik 6. doarju su oainnu, de gohčui iežas lagamus
ráđđeaddiid čoahkkimii Eidsvollii gos čilgii iežas áigumušaid. Son ii dáhtton
liigudit Norgga Ruttii muhto ieš gáibidii árbet norgalaš ruvnnu. Maŋŋá go
ráđđeaddiin lei ožžon doarjaga, de almmuhii eurohpálaš stuorraválddiide ahte
son áigu vuostálastit Kiel-soahpamuša .
Riikkasearvegoddi Eidsvollas
Guovvamánu álggus 1814:s vulggii Kristian Fredrik Troandimii oažžut
oktavuođa olbmuiguin ja vuoitit doarjaga vuostálastit Kiel-soahpamuša stuimmi
bokte. Go fas bođii Eidsvollii, de gohčui allahearráidčoahkkimii.
Dát
alladássasaš čoahkkin šattai ovddastit nuppástusa norgalaš iešheanalašvuođa
ovdánahttimis. Allahearrát biehttaledje doarjumis Kristian Fredrika plána das
ahte oažžut árbenvuoigatvuoda norgalaš Truvdnui. “Ii geas ge leat eambbo
Vuoigatvuohta norgalaš Truvdnui go mus dahje eará norgelaččain” čuoččuhii
professor Georg Sverdrup (1770-1850). Maŋŋágo dánska gonagas lei
eretcealkán truvnnus, de dalle gulai dat norgalaččaid háldui. Lei dalle sin
duohken válljet gean sii dáhttot ođđa gonagassan, son čuoččuhii. Dainna
cealkámušain gáibidii Sverdrup ahte álbmotsorjjasmeahttun vuoda prinsihppa
galgá leat vuođđun ođđa norgga ráđđenhápmái. Nu lei maiddái dahkkon
amerihkálaš jagi 1776 iešstivrenjulggaštusas, amerihkálaš jagi 1787
vuođđolágas, fránskalaš jagi 1791 vuođđolágas ja ruottilaš 1809 ráđđenhámis.
Kristian Fredrik hálahuvvui stivret riikka regentan dassážiigo válljejuvvo
riikkasearvegoddi mii attášii riikii vuođđolága ja válljet ođđa gonagasa.
Mearriduvvui ahte ovddasteaddjiválggat riikasearvegoddái galget čađahuvvot
riikka girkuin. Seamma áiggi go válggat ge, de galge norgalaččat vuordnut
oskkáldasvuođa Norgii iešheanalaš riikan ja dan olis doarjut
vuostálastinpolitihka. Dan botta Kristian Fredrik huksii iežas fápmobása. Son
ásahii gaskaboddosaš ráđđehusa, muhto das lei dušše ráđđeaddi fápmu. Son ieš
dagai mearrádusaid. Dehálaš suorggit omd. čuvgehusa, váráiduhttima, militeara
gažaldagaid ja olgoriikkapolitihka son okto stivrii. Riikkasearvegoddi
