33
mii galgat hábmet etihkalaš teoriija, de fertet vuos diehtit dagu
ulbmila ja makkár ulbmila dat etihkalaš teoriija galgá ovdehit.
Dat lea dehálaš gažaldat, sivasgo mii sáhttit oažžut iešguđet
lágan etihkalaš teoriijaid sorjavaš makkár ulbmila mii váldit
vuolggan. Jus dadjat ahte ulbmil lea bálvalit servodaga, de
oažžut ovtta etihkalaš šlája. Jus ulbmil lea dahkat iežas
geatnegasvuođa, de oažžut eará etihkkašlája, ja jus ulbmil
lea ahte ovttaskas olmmoš galgá iežas ovddidit, návc-
caidis ja beroštumiidis, de oažžut vel eará lágan etihka.
Gažaldat makkár ulbmil etihkalaš teoriijas galgá leat, de
�ilosofat dan vástidit máŋgga láhkái.
Muhtumat oaivvildit ahte ehtalaš miellaguoddu lea dan
duohken ahte muhtun olggobeale árvofápmu/autoritehta
lea mearridan mii lea riekta ja mii lea boastut. Dat maid mii
galgat bargat, lea čuovvolit dán autoritehta, dahkat dan maid
leat geatnegahttojuvvon sorjjakeahttá min iežamet sávaldagain
dahje árvvoštallamiin. Daguid morálalaš árvu dubmejuvvo dan
ektui man stuorra mearri dagus lea ovttavásttolaččat daid dá-
siin maid autoritehta lea bidjan. Autoritehta sáhttá omd. leat
politihkalaš eiseválddit, láhka dahje Ipmil. Vierru («nugo álo
leat dahkan) sáhttá maiddái leat dakkár olgoautoritehta hápmi.
Dán lágan etihka gohčodat mii
geatnegasvuođaetihkka
go das
lea sáhka maid mii leat geatnegahtton bargat.
Muhtun eará ehtalaš teoriija lea «
utilitarisma
» mii deattuha dan
mii lea ávkkálaš. Muhto mii lea ávkkálaš? Okta vuohki meroš-
tallat ávkkálašvuođa, lea dat mii doalvu eanemus olbmuid
stuorámus lihkolašvuhtii. Utalitarismmas leat guokte suorggi:
dárbmeutilitarisma ja njuolggadusutilitarisma. Dárbmeutili-
tarisma lea ahte buot daguid galgá árvvoštallat dan vuođul
man stuorra mearri dat ovddida joavkku lihku dahje buorre-
dili, ja njuolggadusutilitarisma lea ahte galgá čuovvut daid
njuolggadusaid nu mo leat – jus buohkat daid čuvvot – buktá
dat stuorámus lihku buohkaide. Jus garvá dan prinsihpa ahte
lihkku galgá buohkaide ja čuoččuha ulbmila leat stuorámus
lihkku alcces, gohčoduvvo dakkár etihkka
hedonisman.
Okta
váttisvuohta utalitarismmain lea meroštallat «lihku» ja das lea
álki čalmmástuvvat dagu váikkuhusaide. Jus mis ovdamearkka
dihtii lea višuvdna mo dat buoremus servodat lea, boahtá «lihk-
mmu D g
d
l
g
u
John Stuart Mill (1806–1873), utilitarisma
áhčči.
