54
Ođđa gávnnadansajit, skuvla ja ođđa mediat
Miššovdna, juguhisvuohta ja filantropiija
Haugelihkadus lei oassin vuoiŋŋalaš morráneamis mii lei hui nanus álgogeahcen
1800-logu. Morráneapmi lei erenoamáš garas Smávvaleanain (Østfolddas),
Sørlándda ja Vestlándda riddogátti, ja sin vuosteháhku lei dan almmolaš kirku
vuostá. Vuosttas miššonovttastusat vulge daid vuoiŋŋalaš morránemiin. 1842:s
ledje 65 ovttastusa riikkas. Ollu miššonovttastusaid miellahtut ledje haugelaččat.
Ovttastusaid ulbmil lei sáddet miššonearaid gáiddus báikkiide ja vuoitit ođđa
sieluid kristtalaš kirkui. Dat mávssii ruđaid, ja farga badjánedje nissonovttastusat
gos sii gođđe ja gorro dán buori áššái buorrin. Dađe mielde jorggihii maiddái
miššonáŋgirvuohta maiddái sisa guvlui norgga servodahkii. Ulbmiljoavku lei
vuosttažettiin bargiidseahtu maid miššonearat oaivvildedje dárbbašit morálalaš
ráhkkaneami. Vuosttas sismiššonovttastus vuođđuduvvui Christianias 1855:s.
Juguhisvuođaášši čohkkii dađistaga ollugiid. Maŋŋá jagi 1814 lei šaddan
lohpi godena vuoššat ruovttus. Boađus lei ahte alkoholageavaheapmi lassánii
olbmuid gaskkas. Dán ovdáneami dan áiggi oidne surgadin. Vuosttas ovttastusat
ledje mearálašvuođa ovttastusat, muhto maŋŋá jagi 1850 ledje ollásit
juguhisvuođa ovttastusat mat ráđđejedje. Sihke juguhisvuođa- ja
miššonovttastusat čohkkejedje olbmuid, boanddaid, duojáriid, gávpealbmáid,
oahpaheddjiid ja muhtun báhpaid gaskkas. Ovttastusat ledje nannosamos
riddoguovlluin, Sørlánddas ja Vestlánddas. Filantrohpalaš ovttastusat
čohkkejedje nissoniid ja albmáid gaskaseađu boargáriid gaskkas geat háliidedje
bargat buorrevuođadaguid bargiidseađu ovddas mat dál jođánit lassánedje.
Bargoolbmo, geafit, boarrásat ja eará dárbbašeaddjit ožžo dál veahki
borramuššii, gávnniide, biktasiidda ja vel veahá ruđa juovllaide ja eará basiide.
Bargiidservodagat ledje earalágan filantrohpalaš organisašuvnnat. Lassin
buorrevuođadaguide galge sii dustet sosiálalaš muosehisvuođaid bargiid
gaskkas, ja bajásgeassit sin buori kristtalaš servodatboargárin. Vuosttas
miellahtut bargiidservodagaide bohte boargárseađus, muhto dađistaga válde
bargit stivrejumi. Bargiidservodagat ásahedje maiddái buohcce- ja
veahkkekássaid miellahtuide.
