2.2 Kreatiiva čállosa máistagat - Gielalaš gaskaoamit ja čállintipsat

 

Giella lea dehálaš kreatiiva čállosis. Čállit muitalusaid lea leat kreatiiva ja geavahit giela vejolašvuođaid hábmet ja oaččuhit lohkki dihto vuigŋii dahje dovdduide. Giella lea muitalusaid huksenmateriála, seamma láhkai go muorra lea goahtedahkki huksenmateriála. 

 

Sániiguin mii govvet birrasa, olbmuid, daguid, jurdagiid ja dáhpáhusaid. Dasa mii sáhttit geavahit veahkkin  iešguđetlágan gaskaomiid:

 

Olgun lei beaivvadat ja báhkka, Rástegáisá állanattai almmi vuostá. Jogaš gullui dobbelis golgamin. Mun roggen sáiganan lávkkas láibevajahasa mas lei dipma, guhppon vilgesvuostá. Dat gákkahii váimmu, muhto mun dihten ahte dan fertejin borrat jos galgen ceavzit.

 

 

 

Leaikkastallan, suohtastallan ja bilkideapmi leat gaskaoamit maid mii dávjá deaividit kreatiiva, dahje muitaleaddji čállosiin. Dalle mii karakteriseret dahje čilget olbmuid, čearddaid ja báikkiid ja bilkideami olis dávjá ohcat sin stereotypiijaid, negatiiva ja fuones beliid.Dážat eai máhte dola dahkat. Son ii dieđusge ollán dan bajimus skáhpii, ja fertii reŋkko viežžat, go son lea sápmelaš.

 

Ironiija bokte mii čájehat maid mii oaivvildat muhtin áššis, muhto mii dadjat juste nuppe láhkai. Jos mun in liiko šuhkuláda, de mun man nu láhkai čájehan ja muitalan sániiguin ahte mun ráhkistan šuhkuláda, muhto nu ahte lohkki ádde ahte mun in dan daga.

 

Kontrástta mii geavahit go áigut vuostelasvuođa dárkkuhit muhtin čállosis. Dábálaš kontrásttat leat illu/moraš, geahpas/lossat, bahá/buorre. Mun dovden sihke balu ja duostilvuođa.

 

Metaforat ja bálddastahttin lea gaskaoapmi mii lea hui dábálaš buot kreatiiva, dahje muitaleaddji čállosiin. Dat sáhttet leat suohttasat dahje duođalaččat. Dat lea vuos makkár dili dahje miela áigu olahit lohkkis. Mii geavahit dávjá dego – sáni go buohtastahttit ja šaddan – sáni go govvet dahje nannet muhtuma iešvuođaid.  Son njuikkui dego cuoppu. Su baksamat ledje dego litna, easkkáláddan muorjjit. Áhčči šattai bahás guovža.

 

Badjelmearálašvuohta (Hyperbol) lea dábálaš kreatiiva teavsttain ja maiddái árgabeaivve njálmmálaš gielas geavahit gaskaoapmin. Badjelmearalašvuohta sáhttá dahkat muitalusa somáin ja nannet osiid/dáhpáhusaid maid dáhttu nannet muitalusas.  Mun rešken measta jámas. Son bálkestii geađggi gitta nuppe beallái vuona/Son bálkestii geađggi vuona rastá.

 

Symbolaid geavaheapmi. Symbolat govvidit dahje addet assosiašuvnnaid eará go dasa maid dat ieža leat.  Dat sáhttet leat ivnnit, hámit. Govat,   biibballaš dáhpáhusat ja olbmot. Mii fertet dovdat symbolaid jos dain galgá leat árvu gaskaoapmin teavsttain.  Čálli ferte geahččat bearrái ahte eanaš olbmot geat leat gullevaččat dan kultuvrii masa son čállá dovdet symbolaid. Dábálaš symbolat leat váibmu – ráhkisvuohta, duvvá – ráfi, Nieida Márjá – vigihisvuohta, Jesus – láđisvuohta, rieban – gávvil, noaidi – einnosteaddji/olmmoš gii oaidná juoga maid earát eai oainne.

 

Geardduheapmi lea dovddus gaskaoapmi čálliid gaskka. Geardduheami bokte sii dáhttut geardduhit muhtin dágu dahje dan mii lea dehálaš, dahje stoahkat ártegis jienaiguin. Sátnestullamat ja Hoahkamat girjjis leat dákkár ovdamearkkat ollu.  Rille ohcá ildu vuolde, Rille ohcá sufá vuolde ja Rille ohcá stobe siste.

 

Sieluhuhttin. Mii sáhttit muitalusain sieluhuhttit konkrehta ávdnasiid dego biillaid dahje dáluid ja fatnasiid. Sieluhuhttit elliid lea dábáleamos sieluhuhttinvuohki girjjálašvuođas. Ávdnasat, šattut ja eallit maid mii sieluhuhttit ožžot sielu ja olmmošlaš iešvuođaid. Sii sáhttet fáhkka hállat dahje dahkat olmmošlaš daguid. Dáinna lágiin čálli viggá boktit dovdduid lohkkiin, go lohkkit leat olbmot ja mii assosieret iežamet olmmošlaš iešvuođaiguin, ja mii dovdat empatiija karakteraiguin.   (addit omd. elliide olmmošlaš iešvuođaid)

 

Personifiseren.Personifiseren dáhpáhuvvá go abstrákta fenomenat ja dovddut dego nahkárat, moraš, illu, ustitvuohta, vašši, jápmin, áibbašeapmi ožžot olmmošlaš, iešvuođaid. Jápmin bođii dállui. Moraš lei guhkes áigge badjel ceaggan sutnje ja illu ii gávdnan šat luotta sisa.

 

 

 

Čállintipsat:

 

• Jos don áiggut govvidit, de berret leat konkrehta. Jos muitalat ahte olmmoš lea erenoamáš de čilge lohkkái miidat lea mii dahká su erenoamážin.
  
  
• Geavat bálddastahttima ja  metaforaid ja govve ja bálddastahte daguid  ja olbmuid: Son njuikkui dego cuoppu balssas balsii. Son rámškkihii sisa uksaráigge dego garra dálki ja speiggii uvssa garrasit gitta.Áhkku šattai eŋgelin.
  
  
• Muitalusain sáhtát geavahit dialoga ja replihkaid. Dialoga bokte sáhttá govvet olbmuid oktavuođaid dárkileappot go jos dušše beare čilge, ja muitalus ealáska vel eambbo. - ÁLE RASTIL GEAINNU!  ČÁHPOT BIRUI! –Geahččal fáhtet mu dalle, dajai son boagustemiin.