3.3 Novealla šáŋŋerdovdomearkkat

 

Novealla lea oanehis diktejuvvon muitalus. Dávjá dat muitalit stuorra ja dehálaš eallinvásihusaid birra. Novealla áigumuš lea guoimmuhit, váikkuhit, muitalit, jáhkihit ja hástalit.

 

Novealla lea muitaleaddji teaksta, muhto dasa leat muhtin sierra gáibádusat. Čálli ii muital čielgasit ja njuolga buot, ja lohkki ferte máhttit lohkat linnjáid gaskka jos galgá áddet man birra teaksta lea. Dávjá lea loahppa hirpmástuhtti dahje rabas. Dán láhkai lohkki bovdejuvvo searvat viidáseappot diktemii. Noveallas dábálaččat eai leat galle karaktera, ja áigi man badjel dáhpáhus bistá, lea oanehaš.

 

Geahččanguovlu

Son gii lea muitaleaddji, muitala muitalusa ja dáhpáhusaid lohkkái. Muitaleaddji sáhttá leat autorála dahje personála. Autorála muitaleaddji lea dego čuru seainnis. Son diehtá buot ja sáhttá muitalit maid juohkehaš smiehttá ja  árvvoštallá. Personála muitaleaddji lea ieš okta oasseváldi muitalusas, ja mii geat leat lohkkit oaidnit ja vásihit dáhpáhusaid su "čalmmiid”, jurdagiid ja dulkoma bokte.

 

Gielalaš gaskaoamit

Giella lea dehálaš noveallas, ja čálli dábálaččat geavaha ollu iešguđetlágan gielalaš gaskaomiid oaččuhit iežas sága. Gielalaš gaskaoamit sáhttet leat

 

leaikkastallan (humor)

 

ironiija

 

kontrásta

 

metaforat (son njuikkui dego cuoppu),

 

badjelmearálašvuohta

 

riimmat

 

symbolaid geavaheapmi (omd. ivnniid ja biibballaš dáhpáhusat ja olbmot)

 

bálddastahttin

 

geardduheapmi

 

allušuvdna (eará tekstii, dahje oahpes dáhpáhussii čujuhus)

 

sieluhit (addit omd. elliide olmmošlaš iešvuođaid)

 

Novealla komposišuvdna

Noveallas lea konflikta/prošeakta mii huksejuvvo nu ahte šaddá hui speanta ja loahppá das maŋŋá hui fargga.

 

Dáhpáhusat sáhtte muitaluvvot kronologalaččat,(áiggi dáfus álggu rájes lohppii) dego áigelinnjá.  Ollu noveallain bálkestuvvo lohkki muhtin dáhpáhussii mas ii dieđe maidege das mii ovdal lea dáhpáhuvvan (in media res). Lihkká lea nu ahte dađistaga oažžu lohkki muhtin čujuhusaid maŋos mat muitalit mii ovdal lea geavvan. Dát lea dábálaš noveallain. Maiddái čujuhusat ovddasguvlui leat dábálaččat noveallain. Daid čujuhusaid bokte sáhttá lohkki áddet mii geavvá. Muhtin bottut dahje dáhpáhusat ožžot liiggás guhkes, ja ollu beroštumi čállis. Dát gohčoduvvo viiddiduvvon boddu.  Dalle lea dábálaš ahte son geavaha visot dáidduid ja čilge sihke oainnáhusa, máistta, hája ja gulu. Muhtin noveallain lea parallealla dáhpáhusat. Dat mearkkaša ahte das leat guokte dáhpáhusa mat dáhpáhuvvet bálddalaga ja lohkki beassá vásihit guktui.

 

Motiiva

Motiiva muitala mii dáhpáhuvvá noveallas. Mii sáhttit buohtastahttit govvamotiivan. Dat mii oidno govas lea govva motiiva, ja dat mii dáhpáhuvvá noveallas lea dan motiiva. Motiivvas galggat beare dan olgguldas dáhpáhusa birra muitalit.

 

Fáddá

Novealla fáttá gávdná go máhttá linnjáid gaskka lohkat ja árvvoštallat/snuoggat man birra  dat duođai, aittonassii (egentlig) lea. Lea go ráhkesvuođa birra, givssideami birra, jápmima birra, lihkolašvuođa birra ? Noveallas sáhttet leat máŋga fáttá.

 

Sáhka

Čállis sáhttá leat áigumuš váikkuhit lohkkiid ja geahččala oaččuhit sin oaivvildit dahje dahkat juoidá. Jos dat vuhtto noveallas, de mii dadjat das lea sáhka. Muhto ii leat nu ahte buohkat dulkojit teavstta seammá láhkai.

 

Gáldu: Globalskolen