Borramušeallit ja eará eallit leat ealli organismmat. Dat sáhttet dovdat lieggasa, galbmasa, nealggi, balu ja ilu ja oktonasvuođa. Dat sáhttet buohccát, dovdat bákčasa ja dárbbašit veahki. Borramušelliin ja eará elliin leat sierra iešvuođat. Dat dárbbašit saji lihkadit dakkár birrasis mii heive sidjiide. Dávjá daid hápmi ja láhttenvuogit muitalit midjiide makkár sosiála ja mentála dárbbut eallis dahje šibihis leat. Mii sáhttit, ja galgat láhčit dili sin ektui vai dat loktet bures ja ahtanuššet eallináigodagas.  Jus mii galgat sáhttit láhčit borramušelliide ja šibihiidda buorre dili ja eallineavttuid, fertet mii oahppat daid iešguđet elliid ja šibihiid dárbbuid, láhttenvugiid ja iešvuođaid birra.   

Spiinnit leat movttegis, sáhkkes ja sosiála šibihat. Dat mearkkaša ahte dat liikojit eará spiinniiguin boradit, oađđit ja eallit ovttas. Dat ohcet biepmu ja moivejit eatnamis. Jus spiidni ii beasa eatnamis roggat njuniin, de dat sáhttá láittastuvvat ja ahkiduššat. Dalle sáhttá ovddidit láhttenvugiid mat eai leat buorit, omd. gáskit earáid spiinniid seibbiid dahje suoskat reaidduid, seinniid ja áidestoalppuid.  Dat liikojit maid stánžžis fieradit ja čoaskudit iežaset, dannego dat eai bivastuva, nu mo olbmot.  Spiinnit gulahallet jienaid ja hájaid bokte. Spiidni mii lea guoddán spiidnečivggaid dárbbaša stuorra, goike saji alcces ja čivggaide, vai sáhttá velledit gilgga ala njamahit čivggaidis, mat sáhttet leat logináre. Dan áiggis dárbbaša maid ráfi.  

Vuoncáin mii oažžut sihke moniid ja bierggu. Vuoncát leat sosiála eanalottit mat ellet čoahkis. muhtun doahkit leat unnit, na dušše 4 vuoncá ja eará doahkit fas stuorát, gitta 15 vuoncá. Dat gávnnahit iežas saji doahkis ja guđe vuonccis oažžu jođiheaddji fámu.  Daid gaskkas orru maid vuoncávaris. Vuoncát liikojit olgun čievččadit ja čuoggut ja ohcat borramuša. Dat borret sihke siepmaniid, murjiid, upmoliid, lasttaid, divrriid ja máđuid. Maiddá sáhttet borrat olbmuid biebmoloahpaid. Dain berre leat vejolašvuohta mannat sisa dakkár unna visožiid vuoiŋŋastit ja liegganit jus lea čoaskkis. Viessu berre gal leat nu stuoris ahte vuoncát sáhttet soajáidisguin rámškut.  Viesus galget  leat sákkit buot vuoncáide. Vuoncát ođđet ja vuoiŋŋastit  čuoččut sákkiid alde. Muđui dárbbašit saji monnet ja moniid lállit ja čivggaid dikšut ja suddjet. Olgun berrejit leat iešguđetlágan miestagat sihke biebmun ja suodjin vuoncáide. Doppe galgá maid gávdnot kálkasáttu maiguin sáhttet bassat ja buhtistit dolggiideaset. Dalle rogget gobi eatnamii, dego lávgungári,  masa mannet ja riššot iežaset badjel sádduid. Buhtes čáhci galgá álo leat olámuttos. Dakkár šibitdoalus mas dát eavttut eai váldo vuhtii, sáhttet vuoncát ahkiduššat, dovdat unohisvuođa ja njulgestaga láittastuvvat. Dat sáhttá fas dagahit sin bahán nu ahte sáhttet čuoggugoahtit ja hávváduhttit guđet guimmiid varran.  

Gussa ja burru lea leamaš borramušealli ja olbmuid divššus Sámis juo guhká. Das mii ávkkástallat sihke bierggu ja mielkki. Bohččegusaid galgá bohčit guktii beaivái, muđui das bávččadit  njiččit ja dat sáhttá buohccát. Dat galgá maid oažžut jáffuid ja goikesuinniid dahje geasset guohtumis varas niitosuinniid,  beaivválaččat. Buoremus gusaide ja burruide lea beassat lihkadit friddja ja válljet leat olgun dahje siste. Dálvet galget bohččegusat dieđusge orrut siste, muhto dain galgá lihkká leat sadji lihkadit.  Go gussa gálbbi guoddá, de galgá gussii ja gálbái leat sierra hiŋggal mas beassaba ovttastallat,  ja gussa galgá beassat njamahit ja dikšut gálbbis ráfis muhtun áiggi. Lea hástalus ahte gusas mas lea gálbi ii boađe nu ollu mielki ja boanda de ii dine ruđa dainna gusain. Datte lea stuorra vahát gussii guođđit gálbbis menddo árrat. Teknologalaš čovdosat veahkehit gusa ja gálbbi sierranit veahážiid mielde, omd. ahte gussa sáhttá mannat gálbbis hiŋgalii viissis áiggiid beaivvis.  Geasset galget guiggut beassat mannat gittiide dahje luhtui guohtut. Gusat, burrut ja gálbbit liikojit ja gulahallet bures olbmuiguin. Dat liikojit maiddái jus olbmot njávkkadit, faskot eret baikkaid dahje duolvvaid náhkis, basset,  hupmet ja lávlut/huraidit.  

Bohccos mii oažžut sihke biepmu, biktasiid ja ávdnasiid. Boazu lea čoraealli. Dat mearkkaša ahte boazu lea sosiála ealli. Dat dárbbaša eallit eará bohccuiguin ovttas. Bohccos lea dakkár luondu ahte dat liiko friddja ruohtadit ja eallu sáhttá leavvat miehtá duoddara. Dat eai liiko áiddiid duohken orrut guhká. Boazu eallá friddja duoddaris, muhto lea datte olbmuid divššus. Čoahkis eallun dahje čorragiin suddje daid boraspiriid vuostá. Boazu liiko ássat ja eallit doppe gos dat lea riegádan. Dat ii loavtte ođđa báikkis, mu ahte dan ii sáhte sirdit eará siidii dahje luondduguvlui. Giđđat muhtun ealut háliidit sirdit ja johttájit mearragáddái ja alážiidda gos eai leat ollu čuoikkat. Siiddaláhtut johtet mielde ja  guođuhit ealu vai boraspiret ja boralottit eai váldde misiid. Muhtumin fertejit boazodoallit biebmat ealu. Dan dahket jus leat heajos siivvut ja dálkkit nu ahte boazu ii beasa guohtumii. Boaru lea divri mii bidjá gurpmáid (larver, moniid) bohccuid náhkkái. Dat sáhttet leavvat bohccuid geahppáide ja leat váralaš bohccuide. Danne boazodoallit dán áigge lávejit boahkuhit boarudivrriid gurpmáid vuostá olles ealu. Dan dahket garddástaladettiin. Jus boazu baláska, de dat ruohtasta várrái dahje alážii. Bohccot, ja earenoamážit miesážat čuskkodit go leat illosat ja go dain lea buorre dilli.   

Sávza lea leamaš olbmuid divššus guhká juo Sámis. Das mii ávkkástallat sihke bierggu, siskkožiid mielkki ja ulluid. Sávza lea sosiála ealli. Dat mearkkaša ahte dat dárbbaša eará sávzzaiguin orrut ovttas. Sávzzas šaddet ullut olles čavčča ja dálvvi. Ullodorka suddje buollašiid vuostá. Sávzzaid galgá beaskidit giđđat. Sávza orru návehis man siste leat hiŋgalat. Hiŋgalis leat dihto meari ollu sávzzat, muhto galgá geahččat bearrái ahte dain lea buorre sadji lihkadit. Giđđat lea guottetáigi. Dalle galgá sávza ja su lábbát beassat orrut ráfis dassá go lábbát leat veaháš sturron ja čuskkodišgoahtán. Sávzzat liikojit olbmuiguin gulahallat, ja olmmoš galgá álo leat das jus geavvá funet dahje sávza dárbbaša veahki guottetáigge. Muhtumin geavvá ahte sávza ii fuola lábbás, dahje ahte sávza jápmá. Dalle fertejit olbmot lábbá njamahit bohttaliin, dasságo dat borragoahtá jáffuid ja suinniid. Maŋŋá guottetáigge, galgá luoitit ja doalvut sávzzaid luhtui guohtut ja guođihit daid vai eai gillá boraspiriid gaikkodeami. Sávzza ii galgga lábbáin sirret. Dat láittastuvvet ja váivašuvvet jus eai bease iežaset lábbáiguin ja sávzzaiguin fárrolága.