ML20S Bajitoassi ja oahpahusláhka § 9 A-4
Skuvlla lea almmolaš oahppanásahus maid mánáin lea vuoigatvuohta čuovvut. Skuvlla ja oahpaheddjiid servodatmandáhta lea oahpahit mánáide dan maid Stuorradiggi ovttas Sámedikkiin demokráhtalaččat leaba mearridan ahte mánát galget oahppat vuođđo- ja joatkkaskuvlla váccidettiin. Skuvllas lea danne erenoamáš ovddasvástádus láhčit dili nu ahte mánás lea oadjebas ja buorre dilli skuvllas.
Dás mii čujuhit daid osiide Máhttolokten 2020S (ML20S) ja oahpahuslágas mat gusket erenoamážit psykososiála birrasii ja oahppobirrasii. Juohke gielddas/suohkanis ferte láhkaortnet áddejuvvot, dulkojuvvot ja geavahuvvot pedagogalaččat vuohkkasit.
ML20S Bajit oasi birra
ML20S bajit oassi lea dan ođđa oahppoplána deháleamos oassi. Dat guoská buot oahpahussii ja lea gustovaš olles oahpahusa áigodagas. Das leat čilgejuvvon guđe árvvut ja prinsihpat leat gustovaččat norgga ja sámi skuvllain ja oahppofitnodagain. Bajit oassi lea oahpahuslága láhkaásahus. Dat mearkkaša ahte dan teaksta, ovttas olles oahppoplánain, lága bokte mearrida mii galgá leat oahpahusa sisdoallu.
Buohkat geat barget skuvllain ja oahppoásahusain galget dovdat bajit oasi bures, ja geavahit dan beaivválaččat ja aktiivvalaččat oahpahusa plánemis, čađaheamis ja ovddideamis. Árvvut ja prinsihpat bajit oasis galget leat buot pedagogalaš bargguid vuolggasadjin oahpahusas, ja galget báidnit oahpahusa dan beaivve rájes go oahppit álget skuvlii dassá go gerget joatkkaskuvllas. Lea dehálaš ahte doaimmat mat skuvllas dáhpáhuvvet ja prográmmat mat váldojit atnui ja galget doaibmat loktet ja buoridit oahppobirrasa analyserejuvvojit ja leat čadnon gustovaš oahppoplánii ja vuođustuvvon positiiva ja ollislaš ohppiid- ja olmmošoidnui.
Oahpahusa árvovuođđu lea, eará láhkai daddjon; oahpahusa vuođđogeađgi-huksenbargu mas mii addit mánáide ja nuoraide dan oahpahusa masa sis lea vuoigatvuohta. Árvovuođđu galgá čielgasit leat oassin buot oahpahusa barggus sihke fágalaš oktavuođain ja sosiála ovdánahttinbargguin. Olmmošárvu ja dat ahte buot olbmot leat seammá árvosaččat lea guovddážis árvovuođustusas. Álo galgá árvvoštallat mii lea ohppiid/oahpahalli buoremus. Bajit oasis deattuhuvvo mo oahpahus galgá addit ohppiide/oahpahalliide historjjálaš ja kultuvrralaš čanastumi, ja mo ovddidit kreativitehta, beroštumi ja sáhkkiivuođa miehtá olles oahpahusáigodaga.
Oahpahusa prinsihpat, ovddideapmi ja ávdnen (danning) deattuhit ahte buot oahppit galget ovdánit sihke fágalaččat ja sosiálalaččat iežas eavttuid mielde. Skuvla ii galgga nappo dušše plánet fágalaš ovdáneapmái, muhto maiddái sosiála ovdáneapmái. Sosiála gálggat galget leat mielde oahpahusplánain, ja oahpaheaddjit/oahppit/váhnemat galget ohppiid sosiála ovdáneami árvvoštallat jahkebeallásaččat seammá láhkai go fágalaš ovdáneami.
ML20S Bajit oassi:
https://www.udir.no/lk20/overordnet-del/?lang=sme
Sosiála oahppan ja ovdáneapmi:
https://www.udir.no/lk20/overordnet-del/prinsipper-for-laring-utvikling-og-danning/sosial-laring-og-utvikling/?lang=sme
Álbmotdearvvašvuohta ja eallimis birget:
https://www.udir.no/lk20/overordnet-del/prinsipper-for-laring-utvikling-og-danning/tverrfaglige-temaer/folkehelse-og-livsmestring/?lang=sme
Dát galgá dáhpáhuvvat go loavkideapmi ja mobben fuomášuvvo skuvllas:
§ 9 A-4.Aktivitetsplikt for å sikre at elevar har eit trygt og godt psykososialt skolemiljø
Alle som arbeider på skolen, skal følgje med på om elevane har eit trygt og godt skolemiljø, og gripe inn mot krenking som mobbing, vald, diskriminering og trakassering dersom det er mogleg.
Alle som arbeider på skolen, skal varsle rektor dersom dei får mistanke om eller kjennskap til at ein elev ikkje har eit trygt og godt skolemiljø. Rektor skal varsle skoleeigaren i alvorlege tilfelle.
Ved mistanke om eller kjennskap til at ein elev ikkje har eit trygt og godt skolemiljø, skal skolen snarast undersøkje saka.
Når ein elev seier at skolemiljøet ikkje er trygt og godt, skal skolen så langt det finst eigna tiltak sørgje for at eleven får eit trygt og godt skolemiljø. Det same gjeld når ei undersøking viser at ein elev ikkje har eit trygt og godt skolemiljø.
Skolen skal sørgje for at involverte elevar blir høyrde. Kva som er best for elevane, skal vere eit grunnleggjande omsyn i skolen sitt arbeid.
Skolen skal lage ein skriftleg plan når det skal gjerast tiltak i ei sak. I planen skal det stå
a) kva problem tiltaka skal løyse
b) kva tiltak skolen har planlagt
c) når tiltaka skal gjennomførast
d) kven som er ansvarleg for gjennomføringa av tiltaka
e) når tiltaka skal evaluerast.
Skolen skal dokumentere kva som blir gjort for å oppfylle aktivitetsplikta etter første til femte ledd.
Mii ávžžuhit lohkat: Kari Stamland Gusfre: Aktivitetsplikten i praksis. Pedlex. 2018
Mii lea min áigumuš oahppobirasbargguin?
Čiekŋalisoahppan
mobbeneastadanbarggus
Ođđa oahppoplánas, ML20S lea čiekŋalisoahppan ođđa ášši. Dat čujuha olbmuid sihke persovnnalaš ja kollektiivvalaš beliide. Čiekŋalisoahppan lea čiekŋudit fáttáide dan láhkai ja dakkár vugiin ahte dat agi beaivái rievdadit ohppiid, oahpaheddjiid, bearrašiid ja earáid rollaid. 1
Čiekŋalisoahppan mobbeneastadanbargguid olis mearkkaša ahte oahppit eai galgga dušše bajildusas gullat ja lohkat loavkideami, mobbema ja empatiija birra. Sii galget duoddut guldalit, čuovvut ja áddet ja fuomášit man láhkai iežaset láhttenvuogit váikkuhit earáide. Dán láhkai sii dađistaga ovddidit sosiála ja emošunealla máhtolašvuođa ja čielga áddejumi individuella ja kultuvrralaš identitehta. Seammás galget oahppat gulahallat kulturrájáid rastá ja álkit heivehit iežaset ja bargat ovttas teamain ja váikkuhit positiiva relašuvnnaide.
Skuvla galgá čielgasit vuordit buohkain sosiála ovdáneami, empatiija ja fátmmasteami ja ahte sii čájehit dan. Skuvla nappo ii galgga dušše plánet fágalaš ovdáneapmái, muhto maiddái sosiála ovdáneapmái. Sosiála máhtolašvuohta galgá leat mielde oahpahusplánain, ja oahpaheaddjit/ oahppit/váhnemat galget ohppiid sosiála ovdáneami árvvoštallat jahkebeallásaččat seammá láhkai go fágalaš ovdáneami.
Mii ávžžuhit skuvllaid plánet maŋos guvlui. Álget maŋŋegeahčen ja čállet dasa ulbmiliid. Mii lea min áigumuš oahppobirasbargguin? Dasto bardibehtet visot reaidduid, plánaid, bargguid ja doaibmanbijuid vuolgga rájes gitta lohppii, ulbmiliidda. Muitet duokkot dákko árvvoštallat mo manná ja divustit ja njulget jos ii oro mannamin ulbmila mielde. Dát ferte dahkkot áibbas konkrehtalaččat ja oidnot visuálalaččat seainnis buohkaide. Ulbmiliid galgabehtet digaštallat profešuvdna oktasašvuođas, ohppiiguin ja váhnemiiguin ja dat galget nu čielgasat ja konkrehta ahte daid mielde lea álki árvvoštallat.
- Dovdetgo oahppit ahte oahpaheaddji berošta sis, dovdá sin ja oaidná sin?
- Dovdetgo oahppit ahte sii ožžot veahki go dárbbašit dan?
- Máhttet go oahppit dearvvahit čábbát?
- Leago fasttes giella ja gohčodeapmi nohkamin?
- Dieđihitgo oahppit rektorii/ oahpaheddjiide loavkidemiid ja mobbema?
- Máhttetgo oahppit bissehit mobbema?
- Mo oahppit čovdet riidduid ja fátmmastit guđet guimmiideaset?
DOARESFÁGALAŠ GEALBOMIHTTOMEARIT ML20S
LOAKTIN – ovttas lea oahppanresursa mii gokčá visot daid beliid skuvllas mat eai gula njuolga fágaide. Datte barggadettiin teavsttaiguin ja oahppanresurssaiguin de mii gokčat osiid goit áinnas sámegielfágas ja servodatfágas.