Ohppiin lea vuoigatvuohta cealkit juohke áššis mii guoská sidjiide, joavkun ja ovttaskasmánnán (mánáidkonvenšuvdna art 12 ja § 9 A-8). Nu ahte fátmmastit ohppiid mielde skuvlla oahppobirasbarggus lea sihke buorre ja lágaid ja láhkanjuolggadusaid mielde riekta. Oahppit dihtet buoremusat man láhkai sin sosiála čanastumit doibmet sin gaskkas. Seammás lea nu ahte maiddái ohppiin lea ovddasvástádus das ahte oahppodilli lea oadjebas ja buorre buohkaide. Geavahehket maiddái áiggi vuodjut loavkideami ja mobbema fáktádieđuide ja bargat daiguin. Mii lea loavkideapmi ja mobben + Mii lea digitála mobben + Mobbema váikkuhusat + Mobbema psykologiija ja joavkodynamihkka.
Lea maid čielggas ahte go oahppit dihtet ja leat mielde oahppoulbmiliid hábmemin ja árvvoštallamin iežaset oahpu, de sii movttiiduvvojit čađahit ja bargat ja oahppoulbmilat ja doaimmat šaddet oassin iežaset oahppamis. 1 Okta dehálaš oassi barggus buoridit oahppobirrasa lea hárjehallat sosiála gelbbolašvuođa. Muitalehket ja ságastallet rahpasit sosiála gelbbolašvuođa birra, mii dat lea ja mo dat váikkuha alccet ja earáide, ja manne dan ferte oahppat ja hárjehallat ja ahte sii árvvoštallojit maiddái sosiála gelbbolašvuođa mielde.
Čilgejehket ja ságastallet čielgasit dan birra ahte mii áigut dál oahppat ollu loavkideami ja mobbema ja dan dovdomearkkaid ja váikkuhusaid birra, ja ahte buohkaid (maiddái ohppiid) bargu ja ovddasvástádus ovddusguvlui skuvllas šaddá rievdadit heajos láhttenvugiid ja gulahallanvugiid.
Oahppit galget oahppat loavkideami ja mobbema birra iešguđet láhkai, ja miehtá skuvlajagi gč Oahppanresurssat. Dii sáhttibehtet ságastallat, lohkat teavsttaid, čállit teavsttaid, geahččat filmmaid, digaštallat, árvvoštallat, smiehttat, hárjehallat iešguđetlágan sosiála máhtolašvuođa. Dán láhkai sii ohppet loavkideami ja mobbema ja dan váikkuhusaid birra eambbo ja áddejit manne mii bargat oahppobirrasa buoridemiin.
1. Dahkat plakáhtaid.
Plakáhtat doibmet visuála muittuhussan. Daid sáhttá ráhkadit digitála hámis maiddái. Jos plakáhtain galgá leat árvu, de daid ferte aktiivvalaččat geavahit oahpahusas.
Plakáhta mas čužžot eanemusat vihtta láhttennjuolggadusa ja daidda váikkuhusat. Dat sáhttet leat omd čorget iežas maŋis, jearrat jos áigu luoikkahit juoidá, addit ruovttoluotta dan maid lea luoikkahan, doallat šiehtadusa/lohpádusa, váldit ovddasvástádusa iežas daguin. Ovddasvástádus lea dehálaš doaba ja dainna sisdoaluin berrejit sii ollu bargat ja oahppat/máhttit. Dat mearkkaša ahte oahppi vuige dan maid lea dahkan, ja divvu dan. Ollugat bidjet ollu návccaid dasa ahte čilget ahte dáhpáhus/dahkku lei earáid sivva, dahje beasadit eret daguin maid ieža leat vuolggahan ja dahkan. Maiddái dás deattuhit ahte dát leat dušše min ovdamearkkat, ja ahte dis áibbas sihkkarit leat ollu buorit evttohusat mat heivejit din cehkiide ja kultuvrii.
Plakáhta mas čužžot cealkagat maid hárjehallat guđet guimmiide dávjá dadjat. Dat sáhttet leat omd, buorre iđit…. bures… giitu…, leage buorre… oaččungo… livččet go nu buorre ahte… sáhtátgo… mun liikon du jáhkkii, lávkii, skuovaide, sveisii… mana dearvan…, bures boahtin… báze dearvan… ja ollu eará. Mii deattuhit ahte dát leat dušše min evttohusat, ja ahte dis áibbas sihkkarit leat ollu buorit evttohusat mat heivejit din cehkiide ja kultuvrii.
Plakáhta mas čužžot friddjabottuid njuolggadusat, ja mas áinnas lea skuvlašilju kárta vai eai leat eahpečielggasvuođat das gos lea lohpi muohtaspáppaid bálkut, gos galgá ráfis beassat koarttaiguin speallat dahje háleštit, jna. Soaitá šaddat dárbu ođđa friddjaboddonjuolggadusaid ásahit go ođđa jahkodat šaddá.
Plakáhta mas lea min definišuvdna loavkideami ja mobbema hárrái. Mii lea loavkideapmi ja mobben? Oahppit sáhttet smávit joavkkuin digaštallat ja ieža dahkat konkrehta definišuvnna. Loahpas olles ceahkis sáhttá čuoldit ja ovttas mearridit guđe definišuvnnaid sii bidjet plakáhtii. Sihkkarastit ahte buohkat leat ádden cealkagiid sisdoalu.
Plakáhta mas čuožžu mo galgá ákkastallat. Dat sáhttá leat omd; …diet lei miellagiddevaš vástádus, diesa in leat ovttaoaivilis, mun jáhkán ahte…, mun lean gullan ahte… mun lean lohkan ahte… mu mielas… mun in jáhke… baicce… dannego… mun lean ovttaoaivilis… Ulbmil dáinna osiin lea ahte oahppit galget áddet ahte romet cealkit, duššindahkat earáid ákkaid ja gohčodit sin jallan dahje eará sin vástádusaid ja ákkaid dihtii, ii leat dohkálaš. Gullá maiddái demokratiijii ja 2 mielborgárvuhtii hárjehallat vuogas gulahallan- ja digaštallanminstariid go áigot ságastit ja digaštallat hástalusaid ja máŋggaoaivilvuođaid.
2. Čállit čállinbargobihtá
Man láhkai sáhttá min skuvla šaddat mobbekeahtes skuvlan? Darvvihit čállosiid seaidnái muittuhussan. Oahpaheaddjit sáhttet geavahit čállosiid vuođđun oahppobirasbarggu plánemis
3. Cegget lávu
mas galget čađahuvvot 2-3 ceahkkečoahkkima mánnui. Dán láhkai oahppit ohppet čađahit ságastemiid ja dan láhkai maiddái hárjehallet jurddašeami, árvvoštallama ja reflekšuvnna. Sii besset hárjehallat aktiivvalaččat gullat earáid ákkaid ja ieža oassálastit ságasteamis. Lávus sáhttá nubbi oassi (olgeš bealli) vuos dušše guldalit ja dasto oassálastet gažaldagaiguin (soaitá ahte ii ádden) ja replihkaiguin, dahje jos ii leat ovttaoaivilis. Dákkár vuohki gáibida dieđusge ahte oahppit leat oahppan iešguđet ákkastallanvugiid, ja máhttet/leat hárjehallan sosiála gelbbolašvuođaulbmiliid dego vuordit vuoru, ahte eai kommentere nuppiid oaiviliid negatiivvalaččat, ja bissut áššis. Dás ferte várrugas vai oahppit eai rahpasit juogat jurdagiid maid sii eai hálit earát galget diehtit. Skuvllas ii galgga dáhpáhuvvat joavkoterapiija ja ii oktage galgga dovdat ahte son ferte jienádit joavkkus. 3
Dii sáhttibehtet árvvoštallat ja digaštallat muhtin teavstta, ođasartihkkala dahje filmma. Sáhttibehtet maid ságastit dan birra mo ceahkki doaibmá, mii lea buorre, mii sáhtášii šaddat buoret.
4. Dramatiserema
bokte hárjehallat mo bissehit loavkidemiid ja dilálašvuođaid mat leat dahje sáhttet šaddat mobbemin. Oahppit bissehit loavkideami ja mobbema
5. Oahppat rumašgiela fámu birra.
Oahppat ja hárjehallat vuogas rumašgiela bokte gulahallat.
6. Speallat oahpásmuvvanspealu
ja oahpásmuvvat bures buohkaide ceahkis. Sáhttibehtet maiddái válljet muhtin áigodaga erenoamáš bures omd «Risteniin» oahpásmuvvat. Neahttasiiddu liŋkkas lea namma: Oahpásmuvvanspeallu.
7. Ovttas váhnemiiguin (VBL/FAU)
lágidit iešguđetlágan doaluid ceahkis. Omd eahketskuvllaid, sámi álbmotbeaivvi, čohkket ruđa muhtin buori áigumuššii, bovdet joatkkaskuvlaohppiid iešguđetlágan oahpposurggiin boahtit muitalit sin barggu birra. Juovlafeasta, lohkanbottut, filbmabottut, dihtorspeallanbottut, miellačájeheapmi man nu ovddas dahje vuostá mas dii beroštehpet, ruhtačohkken muhtin buori áigumuša ovddas dahje ceahkkemátkái. Dákkár doalut huksejit ja nannejit oktasašvuođadovddu ja oahppit ohppet ovddasvástádusa váldit. Oahppit fertejit dahkat muitolisttu das omd, makkár lanjaid dárbbašit jearrat lobi geavahit, goas galgá politiijaide dieđihit, geat galget maid bargat jos galgá borramuš láhččojuvvot, geat galget oažžut dieđuid, mo sosiála mediaid geavahit?
Maid galget váhnemat/lagasbiras bargat? Jos du mánná mobbejuvvo skuvllas, ja skuvla ii nákce dan bissehit, de galggat dieđihit ášši stáhtahálddašeaddáji. Loavkideapmi ja mobben lea servodatváttisvuohta,
Maid galget oahppit bargat? Ohppiin lea vuoigatvuohta cealkit juohke áššis mii guoská sidjiide, joavkun ja ovttaskasmánnán (mánáidkonvenšuvdna art 12 ja § 9 A-8). Nu ahte
Maid galget oahpaheaddjit bargat? Árvvoštallat ja vákšut iežaset profešunalitehta Skuvla speadjalastá dan servodaga gos dat doaibmá. Skuvlla deháleamos bargit leat oahpaheaddjit, muhto maiddái skuvlla oahpaheaddjit
Maid galgá skuvladearvvašvuođabálvalus bargat? Skuvlla lea máŋgga dáfus šaddan dehálaš bajásšaddan- ja sosialiserenásahus. Ollu mánát ja nuorat besset dán sosialiserenásahusas hárjehallat ja oahppat buriid ovttastallanvugiid.
ČálliidLágádus AS
Fitnodatgeaidnu 13
Postboks 140
N-9730 Kárášjohka
Telefovdna:+47 78 46 83 30
Org.nr: 997 009 460 MVA