Luonddufága 5.-7. ceahkkái

Ekovuogádagas luonddu máŋggabealátvuhtii

Ekovuogádagat

Ekovuogádagat leat luondduguovllut main gilvalit ja doibmet ealli organismmat. Min guovlluid dábáleamos ekovuogádagat leat

Dain leat iešguđetlágan ealli organismmat nu go divrrit, šattut, lottit, guolit, plankton ja eallit.  Ekovuogádagain leat maiddái jápma oasit nugo geađggit, áibmu, čáhci, eana, čuovga, bárut ja dálkkádat. Muhtun ealli organismmat gávdnojit dušše mearas ja mearragáttis. Eará ealli organismmat fas dušše vuovddis dahje jeakkis.

Ekovuogádaga ealli organismmaid mii gohčodit biotalaš oassin. Ekovuogádagaid jápma osiid mii gohčodit abiotalaš oassin.

Biologalaš máŋggabealatvuohta

Olbmot leat iešguđetláganat. Mii máhttit iešguđetlágan bargguid ja doaimmaid. Dan mii oahppat daid guovlluin máilmmis gos mii eallit ja doaibmat.  Nu lea maiddái luonddus. Luonddus leat hirpmus ollu iešguđetlágan šlájat. Dain leat iešguđetlágan doaimmat. Dat leat guhkes áiggiid čađa heivehan iežaset birget dan ekovuogádagas gos dál ellet ja doibmet. Dáinna lágiin bissut ja doibmet ekovuogádagat. Biologalaš máŋggabealatvuohta lea visot ealli organismmat, daid eallinguovllut ja min ealli luondu.

Dál vuorjašuvvet luonddudutkit ahte biologalaš máŋggabealatvuohta áitojuvvo. Dasa leat vihtta olbmoávdnen siva:

    • Olbmot geavahit luondduguovlluid boastut
    • Olbmot bivdet badjelmeare ollu
    • Dálkkádatgássaid luoitin lassána
    • Luonddunuoskkideapmi
    • Olbmot fievrridit amas šlájaid luondduguovlluide gosa dat eai gula 

Mii geavvá jos luonddu biologalaš máŋggabealatvuohta nohká?

Luonddu biologalaš máŋggabealatvuođas leat ollu doaimmat mat leat dehálaččat buot eanajorbadasa ealli šlájaide. Jos dat jávket, de mii ieža fertet bargat dan maid čurrogat, huvllut, jeakkit, mearat, jávrrit, muorat ja šattut dál barget min ovddas vai mii oažžut biepmu ja birget. Dat lea veadjemeahttun. Danne fertet mii váruhit ahte min eallin lea guoddevaš. Dat mearkkaša ahte mii ávkkástallat iežamet luondduguovlluin rivttes láhkai. Viežžat das dušše dan veardde maid dárbbašit. Dalle luondduguovlu beassá bissut nu mo lea ja dan šlájat eai jávkka.

Mo sáhttit gáhttet luonddu biologalaš máŋggabealatvuođa?

Mii sáhttit unnidit dálkkádatgássaluoitima. Dan mii dahkat earret eará go oastit gálvvuid mat iežamet riikkas šaddet ja buvttaduvvojit. Dalle eai dárbbaš skiippat ja girdit fievrridit gálvvuid ja biepmuid guhkes gaskkaid. Buvttadit ja fievrridit gálvvuid luoitá hirpmus ollu dálkkádatgássaid áibmogeardái.  Mii berret smiehtastit dárkilit ovdal go oastit ođđa ávdnasiid ja biktasiid. Dárbbašan go mun dán?  Mii sáhttit bivdit  ja borrat báikkálaš elliid, lottiid ja guliid. Mis lea vejolašvuohta murjet, čohkket šattuid ja guobbariid luonddus ja gilvit ruotnasiid dego buđehiid. Mii galggašeimmet borrat ja geavahit visot maid sáhttit eallis maid njuovvat. Ollugat sirrejit biebmoávdnasiid eará doabbariin.

Eamiálbmogiid eallinvuogit leat guoddevaččat. Dat mearkkaša ahte sii leat bargguid bokte oahppan ja máhttet ávkkástallet báikkálaš  luondduresurssaiguin, elliiguin ja šattuiguin.

TjaelijiBerteme – TjállijAlmmudahka – ForfatternesForlag – AuthorsPublisher

Kárášjohka
Fitnodatgeaidnu 13
9730 Kárášjohka

Fanasgieddi
Báktegeaidnu 14
9845 Deatnu

Digitála oahpponeavvuid doaimmaheaddji
digitala@lagadus.no

Doaimmahus
poasta@lagadus.no