Mo šaddet guovssahasat?


Govven: Frank Martin Ingilæ

Dál álgá jagi seavdnjadeamos áigi; skábma. Skábman lea ge vejolaš oaidnit ja geahčadit guovssahasaid. Dat oidnojit almmis go lea seavdnjat. Muhto mo šaddet guovssahasat?

Beaivvážis luovvanit oppa áigge elektronat, protonat ja ionat. Dat leat elektronalaččat láddejuvvon partihkkalat. Dat čuvvot beaivvášbiekkaid dahje gássabalvvaid mielde main lea stuorra leaktu, olles gávcci miljovnna km/t ja ádjánit gaskal golbma, njeallje beaivve ovdal go ollejit eatnama áibmogeardái.

Davimus ja lulimus guovllus eatnamis lea magnehtabiras mii geassá daid partihkkaliid alcces. Magnehtabiras ja áibmogeardi suodjala olbmuid ja elliid geat ásset polaid lahka, danne eai leat dat partihkkalat váralaččat midjiide. Doppe dat seaguhuvvojit áibmogearddi atomain ja molekylain ja ráhkadit elektromagnehtalaš suonjardeami, dahje energiija mii šaddá čuovgan dahje nu gohčoduvvon guovssahassan. Muhtin atomat addet alit ivnni guovssahasaide, ja earát fas ruoná ja rukseslágan ivnniid. 

Sámit ja eará eamiálbmogat geat ásset davvipola lahka,  leat agibeaivve oaidnán ja imaštan guovssahasaid. Danne sis leat ollu diiddat, máidnasat ja muitalusat guovssahasaid birra.

 
Forskning.no ja Fysisk institutt UiO.


Guovssahasa bilkidit
Vieljaš guovttos velohallaba loaiddus lávus. Soai geahčadeaba reahpenráigge olggos ja oaidniba guovssahasaid libardeamen duohkut deike. Das girddáhallet alit, fiskes, ruoná ja rukses ivnniiguin. Nuorat viellja juoiggadišgođii:

Guovssahasat vihket, lip lip lip
Buoidebihttá njálmmis lip lip lip
Veažir gállus lip lip lip
Ákšu sealggis lip lip lip

Boarrásit viellja boltasii loaiddus ja šikkui nuppi. Oro jaska! Don it oaččo bilkidit ja hárdit guovssahasa! Dat lea Ipmila sivdnádus. Duinna áigu gusto boastut geavvat. Nuorat viellja ii jeagadan ja guokkardii olggos lávus ja juoiggai garraseappot. Guovssahasa leaktu lassánii ja dat libardii vulos ja bajás, ja fáhkka dat roaškigođii muohttagii. Boarrásit viellja ballái ja njáhkalii gerresa vuollái mii das lei orrumin gopmut. Nuorat viellja ain juoiggai. Guovssahas suhtai ja bođii dego  njuolla ja govádii beaskka mii measta buollái.  Viellja suorganii ja heittii juoiggadeames. Dan rájes son ii goasse šat bilkidan ja hárdán guovssahasaid.
Árbevirolaš muitalus.



Ođasmahttán 16.11.2015
Almmuhan: Mihkku Solbakk