Álgorahčamušat 1600-logus
Miššon- ja oahpahusdoaimmaid bokte šattai sámegiel čállingiella ja girjjálašvuohta. Vuosttas rahčamušat álggahuvvojedje Ruoŧa bealde. Go galggai oažžut sámiid luohttámuša, de miššonolbmot oidne deaŧalažžan addit sápmelaččaide sámegiel oahppogirjjiid, ja oahpahit ja sárdnidit sámegillii. Muhto boarraseamos sámegiel čálus gal lea juo jagis 1557. Dat lea listu mas leat 95 sáni ja dajaldaga. Daid čálii muhtun eaŋgalaa mearraolmmái, Stephen Borrough. Son lei gearahallan Jovkuisiidda (Jokanga) lahka Guoládatnjárgii, ja fertii bákkus orrut muhtun áigge Guoládaga sápmelaččaid luhtte.
Stephen Borrough sátnelistu, mii prentejuvvon muhtun eaŋgalas girjjis 1589.
Vuosttas girjjit mat almmustuvve 1600-logus, ledje čállojuvvon lulliguovlluid suopmaniid (lulli- ja ubmesámi) vuođul.
Nils Andersson áppesgirjji nammasiidu, prentejuvvon 1619.
Muhtun prentehat 1500-logus.
Uppsala professor Jonannes Schefferus namas almmustuvai Lapponia-girji 1673:s (láhtengillii). Girji sisdoalai ee. guokte sámegiel divtta dahje luohtedajahusa maid sápmelaš ja báhppastudeanta Olaus Sirma lei addán Schefferusii. Dajahusat šadde beakkánin miehtá Eurohpa. Dajahusat ledje čállojuvvon Giema Sámi Soađegili suopmana vuođul.
Olaus Sirma Moarsi fávrrot (Oarrejávri) ja Guldnasaš njirrožan luohtedajahusat su čállinvuogis.
Davvisámegiela čállinvuogi álgobarggut
Knud Leemgii lei miššonskuvlla Seminarium Lapponicum professorin jagiid 1752-1774, geahččalii ráhkadit davvisámegiel čállinvuogi (geahča neahtas miššonhistorjjá birra). Barggadettiin miššonbáhppan son oahpásmuvai Porsáŋggu ja Lágesvuona guovlluid badjeolbmuide dahje boazosápmelaččaide ja oahpai sin suopmana. Dán suopmana son geavahii vuođđun go bargagođii davvisámegiela čállinvugiin. Son almmustahtii davvisámegiel grammatihka 1748, sátnegirjjáža 1756, katekismusačča 1763, áppesa 1767-68 ja loahpas velá stuorra sátnegirjji 1781. Dát barggut ledje vuođđun davvisámegiela čállinvuogi ráhkadeames. Leem deaŧaleamos mielbargi lei davvisápmelaš, báhppa ja girječálli Biret-Ánde - Anders Porsanger. Vaikko Biret-Ánde jorgalii ollu ja čálii maiddái girječállosiid Knud Leema ovddas, de Leem lea maŋit áiggis ožžon measta buot rámi ja gutni. Nu lea leamaš máŋgga oktavuođas sámi historjáčállin gitta maŋemus áigái. Earret eará dáčča lappologat ja teologat leat dáhtton rámidit ja gudnejahttit eambbo dáččaid go sápmelaččaid bargguid ja rahčamušaid go leatalmmustahttánsámi historjádutkamušaid ja -girjjiid dárogillii dáččaid várás.
Juo 1600-logus professor Joannes Schefferus čilgii sáme- ja suomagirla fuolkevuođa.
1700-logu loahpageahčen bohciidii jurdda sáme-suoma- ugralaš gielaid siskkáldas fuolkevuođa birra. Uŋgarlaš báhppa ja gielladutki J. Sajnovics finai davvi Sámis ja orui dálvvi 1768/69 Várggáin gos oahpásmuvai sápmelaččaide ja sámegillii. Dá oassi Sajnovics beaivegirjjis juovllaidáigge 1768:
Lea juovlaidja. Olgun lea jalahas. Čáppa guovssahasat livžot násttiid vuolde. Uvnnas jáddá dolla. Sajnovics čállá beaivegirjásis: "Ii leat ungarlaš okto dán máilmmis! Go golggotmánu 12. beaivve bođiimet Várggáide, de in livčče jáhkkán ahte gávnnašin min ráhkis sogalaččaid Davvi-Norggas. Sápmelaččat ja ungarlaččat leat seamma áhči mánát. Sii leat vieljažat! Sii hállet seamma giela. Gudni lehkos Ipmilii allagasas ja ráfi eatnan alde, olbmuide buorre dáhttu! Várggát 24.12. Sámi Juovllat 1768!" (Franco Entres, Ođđa Sápmelaš, juovlamánnu 1994)
Son gávnnahii ahte sámegiella, suomagiella ja uŋgargiella ledje fuolkegielat. Muhto son ii lean duhtavaš sámegiel čállinvuohkái mii lei geavahusas ja háliidii baicce geavahit čállinvuogi mii lei lagabus uŋgargiela. Nu son oaččui dánskalaš greava Holstein vehkiin davvisámi báhpa ja girječálli Biret-Ándde - Anders Porsangera boahtit Köbenhápmanii 1770 ja veahkehit su. Dán oktavuođas Biret-Ánddes lea báhcán čálus sámegiel čállinvuohkebarggu birra.
Čállinvuohkeáššis son lei juo 1767:s sádden guhkit čielggadeami Miššonkollegiumii. Čielggadeapmi lei vástádus jearaldahkii heivvolaš sámegiela čállinvuogi birra. Miššonkollegium dáhtui árvvoštallat sáhtášii go geavahišgoahtit Ruoŧa beale sámegiel čállinvuogi mii sin mielas orui leamen álkit. Dalle sáhtášii geavahišgoahtit Ruoŧa beale prentejuvvon girjjiid ja seasttášii ollu. Dalle livččii Leema bargu joavdelas.
Biret-Ándde oaidnu lei čielggas. Norgga beale (davvi-)sámiide lei Knud Leema čállinvuohki buoret go Ruoŧa, vaikko das ge ledje váillit, omd. dan čállinvuogis eai earuhuvvon earret eará a-jietnadagat (gálgam-galgam) ja eai ge diftoŋggat merkejuvvon. Ruoŧa beale čállinvuohki lei ráhkaduvvon lulliguovlluid suopmaniid vuođul, maid davvisápmelaččat eai ádden dahje ipmirdan nu bures. Leema čállinvuohki lei fas ráhkaduvvon "Finnmárkku" suopmaniid vuođul.
Čielggadeamis Biret-Ánde evttohii mo galggašii čállit sámegiel jietnadagaid bustávaiguin mat eai gávdnon dánskka alfabehtas. Son oaivvildii ahte davvisámeguovlluin eai lean nu stuorra suopmaneorhusat ahte lei veadjemeahttun ráhkadit oktasaš davvisámegiela čállinvuogi. Go muhtumat váidaledje ahte ledje stuorra suopmanerohusat, de dadje dan áddemeahttunvuođas, danne go uhccán máhtte sámegiela ja háliidedje bissehit sámegiela ovddidanbargguid, Biret-Ánde oaivvildii.
Go sámegielas ledje jietnadagat mat eai lean dánskkagielas, de ledje golbma vejolaš čovdosa. Jietnadagaid sáhtášii čállit máŋggain bustávain nu go Leem lei dahkan. Dalle ii lean dárbu ráhkadit ođđa bustávaid dahje mearkkaid, mat divrudedje prentema. Lohkama dáfus dát lei fuones čoavddus: goas galge bustávat lohkkojuvvot sierramáŋgan jietnadahkan, goas oktan jietnadahkan.
Sámegiela erenoamáš jietnadagaide sáhtii ráhkadit sierra mearkkaid dahje bustávaid. Dalle gáibiduvvui ahte prentejeaddji ráhkadii dáid mearkkaid. Čovdosa ovdun lei ahte lei álki lohkat. Láhtenalfabehta lassin sáhtii geavahit greikkagiel alfabehta, man prentejeaddjit dovde bures.
Eará čoavddus man Sajnovics háliidii, lei geavahit diakritihkalaš mearkkaid dahje dárkagiid (dakkáriid go čuoggá, sárgá, rieggá, mat merkejuvvojit bustáva bajábeallái dahje vuolábeallái, nu ahte sáhttá earuhit seammalágan sániid). Dalle ii dárbbašan ráhkadit ođđa bustávaid. Muhto dat sohpe uhccán gohtalaš čállinvuohkái mii dalle lei geavahusas. Biret-Ánde guorrasii dán čovdosii. Sápmelaččat eai máhttán lohkat, danne lei vejolaš ásahit álfárot ođđa čállinvuogi, ráhkaduvvon uŋgargiela čállinvuogi vuođul.
Miššonkollegium ii guorrasan Biret-Ándde guoktá Sajnovicsain evttohussii. Dasa ledje maiddái ekonomalaš sivat. Miššuvdna háliidii baicce geavahit ruđaid ođđa islánddagiela biibalii. Leem jámii 1774:s ja Seminarium Lapponicum heaittihuvvui. Ođđa giellanjuolggadus addojuvvui mii gáibidii dárogiela(dahje dánskkagiela) geavaheami oahpahusas ja sártniin. Danne ii lean šat dárbu ásahit sámegiel čállinvuogi.
Knud Leema davvisámegiel grammatihkka mii prentejuvvui 1748:s
Biret-Ándde – Anders Porsangera davvisámegiela čállivuogi čielggadeapmi, man son sáddii Miššonkollegiumii 1767:s.
Stockfleth ja Rasmus Rask
Go norgalaš báhppa ja miššonbargi Nils Vibe Stockfleht dutkagođii sámegiela 1820-logus, de ledje muhtun davviriikkaid gielladutkit juo beroštišgoahtán sámegielas, erenoamážit dánskalaš Rasmus Rask ja suopmelaš A. J. Sjögren. Jagi 1828 Rask čálii ahte suoma-ugralaš gielat ledje váldogiellan ollu olbmuide eatnanspáppas. Ja dolin báhkinvuođa áigge sámegiella lei várra davviriikkaid váldogiella. Son árvalii dasa lassin ahte sámegiella mii hubmui/hállui Sámis (Finnmárkkus), lei suopmelaš gielaid boarraseamos giella.
Nu Nils Vibe Stockfleth ja Rasmus Rask searvvaiga ovddidit sámegiel čállinvuogi. Rask rievdadii Knud Leem sámi giellaoahpa dahje grammatihka, man Anders Porsanger lei veahkehan čállit,ja álkidahtii sámegiel čállima go válddii atnui bustávaid đ, ŋ, g, z ja ŧ. Stockfleth válddii maŋŋelaš atnui maiddái bustávaid ž, č, ja š. Jagi 1832 rájes son maid oahpahii sámegiela Oslo universitehtas. Su namas de lágiduvvojedje sámi grammatihkka, lohkangirji ja dárogiel-sámegiel sátnegirji, Sálmmaid girji, Luthera postilla, measso- dahje áltárgirji, biiibalhistorjá ja Ođđa Testamenta, mii almmustuvai jagi 1840.
Rasmus Rask sámi giellaoahppa dahje grammatihkka, mii almmustuvai 1832:s.
Nils Vibe Stockfleth, gean namas lágiduvvojedje earret eará Katekismusaš (1837) ja Ođđa Testamenta (1840).
Morten-Hánno ja Gundar-Niillas
Stockfletha sámegiel čállin girjjit eai livčče menestuvvan nu bures guovtti čeahpes sámi oahpaheaddji veahki haga: Morten-Hánno - Hans M. Kolpus ja Gundar-Niillas - Nils Gundersen.
Hans Kolpus lei riegádan Čoalmmis Mátta-Várjjagis 1803 ja jámii Unjárgii 1880. Son váccii Runášši/Trondenesa oahpaheaiskuvlla 1827-1830 ja álggii dasto oahpaheaddjin Unjárgii. Stockfleth, gii lei fárus nammadeamen Kolpusa virgái, fuomášii su giellanávccaid ja bivddii su iežas sámegiel mielbargin. Juo 1831 son johttái Stockfletha mielde Norgga oaivepávpogiija doppe Köbenhápmanii. Son galggai buoridit iežas teorehtalaš sámegiel oahpuid, vai bastá buorebut bargat jorgalusbargguid, ee. jorgalit kristtalašvuođa oahppogirjjiid ja biiibala sámegillii. Stockfleth lei maid geahčastan su Runášši oahpaheaiskuvlla sámegiel oahpaheaddjin, go oahpaheaddji Nils Gundersen agáiduvvá. Muhto dan virggi gal oaččui muhtun dáčča teologa.
Oaivegávpogis Morten-Hánno logai masá moadde jagi oktanaga guvttiin eará nuorra sápmelaččain, geaid Stockfleth maid lei váldán mielde ohppui, nammalassii: deatnulaš Anders Perseniin (1813-1867) ja kárášjohkalaš John Isakseniin (1818-1855). Kolpus finai maid Stockfletha mielde Københápmanis, gos soai leigga miehtá dálvvi 1932 čielggadeamen Rasmus Raskain sámegiela dutkanbargguid.
Geasset 1833 Kolpus fas máhcai Unjárgii, gos son barggai oahpaheaddjin, luhkkárin, diggedulkan, giellabargin ja muhtun áigge maid leansmánnin, dassái go fertii heaitit virggistis giđđat 1848. Mii eat dieđe nu vissásit manne son dagai dan, muhto nugo Anders Porsanger ja Nils Gundersen, de son ge gárttai váttisvuođaide su bajábeale eiseválddiiguin.
Hans M. Kolpus veahkehii hui ollu Stockfletha giella- ja jorgalanbargguin, muhto Stockfleth válddii ieš buot rámi go almmustahtii sámás jorgaluvvon girjjiid iežas namas. Seamma gutneheapme son lei sámi oahpaheaddji Nils Gundersena vuostá.
Stockfletha oahppit sárgojuvvon Norgga oaivegávpogis 1830-logu álggus. Gurut beales: Kárášjohkalaš John Isaksen (1816-1854), deatnulaš Anders Persen (1813-1867) ja unjárgalaš Hans M. Kolpus (1803-1880). Sárgon: Flintoe.
Ovdal go Stockfleth bargagođii davvisámegiel biibaljorgalemiin, de lei Girkodepartementa juo bivdán Deanu sápmelačča ja oahpaheaddji Gundar-Niillasa - Nils Gundersena jorgalit olles Ođđa Testamentta dahje osiid das. Niillas lei dáid áiggiid Runášši/Trondenesa oahpaheaiskuvlla sámegiel oahpaheaddjin, maŋŋá go lei bargan 35 jagisámi oahpaheaddjin Muosáid-guovllus ja ožžon rámi buori barggu ovddas. Departementa čálii Biibalsearvái ja árvalii dan máksit bálkágoluid. Searvi lei almmatge juo guorrasan árvalussii addit Stockflethii jorgalit biibala, muhto árvalii gal maid ahte Gundersen ja Stockfleth sáhtášeigga bargat ovttas. Gundersen jorgalivččii Ođđa Testamentta sámegillii, ja Stockfleth dárkkistivččii dan.
Stockfleth háliidii okto bargat ja jorgališgođii biibalteavsttaid dakkaviđe go álggii báhppan Várjjaga guvlui. Muhto son fertii dovddahit fargga ahte su giellamáhttu lei heittot ja danne eai šaddan su álgojorgalusat prentejuvvot. Biibalsearvi ain luhtii Stockflethii ja dáhtui su bargagoahtit ovttas Gunderseniin. Gundar-Niillas de vulggii Čáhcesullui veahkehit Stockflehta jorgalanbargguin. Ja Biibalsearvi galggai de máksit Gundersenii bálkká dan áiggis.
Muhto Stockfleth ii háliidan Gundar-Niillasa veahki ja hilggui su. Sihke Stockfleth ja Biibalsearvi fuonášedje su barggu ja navde su guttahis giellabargin. Nu Gundar-Niillas fertii fas máhccat Runáššái/Trondenesii. Muhto Gundar-Niillasii ii lean cieggan ahte son lei lihcohallan, ja son jotkkii jorgalanbarggu ja sáddii bargguid Stockflethii dađistaga go gárvánedje.
Gundar-Niillas šattai gillát seamma láhkai go Anders Porsanger olmmošagi árat. Niillasis lei eahpitkeahttábuorre giellamáhttu ja -dáidu, vaikko sus ii lean alit oahppu. Mannesonde lei Stockflethas vuostemiella sutnje nu ahte lihcui su? Na várra danne go Stockfleth lei iešoaivválaš ja dáhtui ieš váldit rámi, maid su sámás jorgalan Ođđa Testamenta, vai leažžá go Gundar-Niillasa ja Morten-Hánno, duođaid oaččui go almmustuvai jagi 1840.
Nils Gundersen, govvejuvvon girjjis: A Winter in Laplabd, 1827.
Friisa čállinvuohki
Rask ja Stockfleth čállinvuohkebargguid ovddidii viidáseappot Jens Andreas Friis (1821 - 1896), gii lei Oslo universitehta sámegiela ja suomagiela professorin 1866 rájes. Su davvisámegiel čállinvuohki lea seilon gitta otnážii go olles Biibal almmustuvai dáinna čállinvugiin 1895:s.
J. A. Friis sámi grammatihkka, prentejuvvon 1856.
Aviissat mat geavahedje Friisa čállinvuogi.
Konrad Nielsena čállinvuohki
Konrad Nielsen(1875-1953), gii lei professor Friisa maŋisboahtti Oslo universitehtas, ráhkadii hui dárkilis davvisámegiel čállinvuogi, mii lei eambbo ávkin dutkiide go dábálaš olbmuide. Dán čállinvuohkái almmustuvve su vuođđogirjjit Lærebok i lappisk, mas ledje golbma oasi, ja beakkán sátnegirjjit Lappisk ordbok (njeallje girjji) 1932-1962. Su mielbargin ledje professor Asbjørn Nesheim ja deatnulaš Heandarat-Hánsa – Hans J. Henriksen.
Konrad Nielsen dutkamin Báhpa-Elle – Ellen Olsena Buolbmága suopmana 1898:s. Govva: Norsk Folkemuseum.
Konrad Nielsena čállinvuohki.
Konrad Nielsena giellačeahpit
Jacob Fellman čállinbarggut
Ruošša-Suoma bealde sámegielat čállosat almmustuvvagohte 1800-logu álgogeažis. Suopma lei šaddan Ruošša cára stuorra herttotváldin jagi 1809.
Jacob Fellman, gii lei Ohcejoga báhppan 1820-1832, jorgalii ja almmuhii sámegillii moadde kapihttala Matteus evangeliumis. Go son lei bargan Sámis muhtun jagi báhppan, son fuomášii ahte sápmelaččat"lávlo muhtun lávlagiid" dušše dalle go son ii lean gullamin. Fellman beroštišgođii dáin "lávlagiin", ja nu oažžugođii sápmelaččaid juoigat ja čilget juoiggusteavsttaid, dahje dajahusaid maid son merkii muitui ja mat maŋŋá prentejuvvojedje. Dát sámi álbmotdivttat sisdolle ee. noiddiid gaskasaš giččiid/giččuid ja muitalusa das mo sápmelaččat ásaiduvve Sápmái. Okta dain lea Sámieatnama álgoolbmuid birra man luhkkár ja katekehtta Láidde Ánot Máhtte, dahje dárogillii Matts Anundsen Laiti, lei gullan ja oahppan birrasii 1805 muhtun Lágesvuona sápmelaččas. Álbmotdikta muitala mo sápmelaččat ásaiduvve eatnamii gos sii otne ásset ja man sii gohčodedje Sápmin.
Muhtun eará dikta, dahje juoiggus, lea Suola ja Noaidi. Juoiggus lea vissásit ráhkaduvvon koloniserenáigodagas ja muitala viehka čielgasit mo koloniseren lea váikkuhan Sápmái, ja mo dat lea maiddái vuoimmehuhttán sámi noaidevuođa. Noaidevuohta lea ferten čáhkket saji kristtalašvuhtii. Sápmelaččat leat ferten dovddastit ahte eai dáidde leat sin vuoimmehuvvan noaiddit sivalaččat dasa ahte meahcieallit leat stajiduvvon ja bivdosiiddaid eallin lea goarránan: Koloniseren dat lea buktán váttisvuođaid, ja sin geat leat vuolláseaset váldán sámi eatnamiid, ferte gohčodit rivttes namahusain: suolan.
Nubbi Ohcejoga báhppa, Anders Andelin, jorgalii maid moanaid vuoiŋŋalaš čállosiid. Muhto buohkanassii lágiduvvojedje gal uhccán sámegiel girjjit ja čállosat gitta 1800-logu lohppii.
Čállingiela barggut čuvvo Suomas sullii seamma vugiid go Norgga bealde, muhto vigge maid čuovvut suomagiel čállinvuogi.
Læstadiusa čállin girjjit
Ruoŧa bealde álgogirjjit ledje jorgaluvvon lullisuopmaniidda. Nu lei maiddái Ođđa Testamenta mii prentejuvvui 1755. Dát girjjit ledje lullisámi girjegiela vuođđun. Nu ledje maid Lindahla ja Öhrlinga sámi-láhten-ruoŧagiel sátnegirji mii prentejuvvui 1780 ja olles Biiibal mii fas almmustuvai 1811:s.
Lullisámi girjegiella vuoittahalai áiggi mielde davit čállingillii. Jagi 1839 rájes Lars Levi Læstadius lágidišgođii girjjiid main lei kristtalaš sisdoallu. Vuođđun lei julevusámegiella, muhto su čállingiela ledje maiddái báidnán girjjit mat ovdal ledje boahtán. Dát árbevierru oaččui nama "davvisámi girjegiella", ja oktiibuot almmustuvve logemađe/logenáre čállosa dán čállingillii. Dan botta go Stockfletha jugii girjjiid olbmuide Norgga bealde, de dagai Læstadius seamma láhkai Ruoŧa bealde. Danne go su giella lei olu eambbo ipmirdahtti/áddehahttidábálaš olbmuide, erenoamážit davviguovlluin, de gohčodišgohte su čállingiela "goahtesámegiellan", nugo olbmot gođiin hupme dahje hálle.
Lars Levi Læstadius (1800-1861)
Anders Fjellner barggut
Læstadius áigeguoibmi lullisápmelaš ja báhppa Anders Fjellner čohkkii dieđuid ja čálii guhkes ehposa sámiid máttuid birra, man olles namma lea Beaivvi bártni soagŋomátkki birra Jiehtanasaid máilmmis. Dát ehpos ja eará diktateavsttat mat čohkkejuvvojedje 1800-logus, sisdollet earret eará dan mo Sápmi koloniserejuvvui ja mo sápmelaččat leat šaddan gillát birasriikkaid riidduid koloniseredettiin Sámi.
Anders Fjellner riegádii Lulli-Sámi duoddaris go vánhemat ledje johtimin bohccuideasetguin Norgga beale geasseorohagas Ruoŧa beale dálveorohahkii čakčamánus 1795. Son čájehii árrat lohkanberoštumi, ja vaikko su áhčči jámii go son lei dušše 8 jahkásaš, de son datte beasai muhtun fuolkki vehkiin oahpu gazzat Östersundas. Maŋŋá son válddii joatkkaskuvlla dutkosa ja beasai lohkagoahtit báhppan Uppsálas.
Logadettiin Uppsálas báhppan Fjellner lassin čohkkii dieđuid buotlágan álbmotdiktemušaid birra. Dát dieđut cahkkehedje su eanet beroštišgoahtit sámi álbmotgirjjálašvuođas, ja dán son fuolahii maŋŋá go nammaduvvui miššon- dahje veahkkebáhppan Čohkkerasa ja Gárasavvona guvlui jagi 1821, gos lei jagi 1841 rádjái. Dalle son fárrii lulás Suorsái (Sorselii) gos son barggai pástorin dassái go jámii jagi 1876.
Fjellner šattai bargat sullii 15 jagi ovttas dovddus sárdneolbmáin ja dutkiin Lars Levi Læstadiusiin viiddis báhppasuohkanis, dan áigge go buolleviidni ja jugešvuohta ledje álfárot goarideamen sápmelaččaid.
Anders Fjellner
Viimmat oktasaš davvisámegiel čállinvuohki
Go sámegiela galge geavahišgoahtit skuvllain 2. máilmmesoađi maŋŋá, de ledje davvisámegielas máŋga sierra čállinvuogi. Giellaáššedovdit Norgga, Ruoŧa ja Suoma bealde čoahkkanedje de Vuovdaguikii Deanuleahkái ráđđádallat čállinvuohkeáššis. Mihto áššedovdit, norgalaš professor Knud Bergsland, suopmelaš professor Erkki Itkonen ja sápmelaš skuvlaolmmái dr. Israel Ruong, eai soahpan oktasaš davvisámegiel čállinvuogis. Dan maŋŋil ráhkaduvvui nu gohčoduvvon Bergsland/Ruong čállinvuohki man geavahišgohte Norgga ja Ruoŧa bealde 1950-51 rájes. Suoma bealde fas šattai nu gohčoduvvon Sámi Čuvgehussearvvi čállinvuohki 1951.
Norgalaš professor Knut Bergsland (gurut ravddas), sápmelaš skuvlaolmmái dr. Israel Ruong (gasku) ja suopmelaš professor Erkki Itkonen govvejuvvon geasset 1947 Vuovdaguoikkas gos sii geahččaledje soahpat oktasaš davvisámegiel čállinvuogis, muhto dat ii menestuvvan. Govva: Hans A. Guttorm, Vuovdaguoika.
Masá 30 jagi vásse ovdalgo davvisámegielagat viimmat ožžo oktasaš čállinvuogi. Sámiid 7. konferánsa Jielleváris 1971 válljii giellalávdegotti mii barggai áŋgirit ja gierdavašvuođain oažžut sámiid soahpat oktasaš čállinvuogis. Ja viimmat 1978 Sámi Giellalávdegoddi buvttii oktasaš davvisámegiel čállinvuogi evttohusa sámekonferánsii, mii dastodohkkehii dan. Jagi maŋŋá Norgga Girko- ja oahpahusdepartementa dohkkehii dán čállinvuogi skuvlaatnui, ja Suomas dahkkui seamma láhkai. Ruoŧas maid geavahišgohte seamma čállinvuogi.
Maiddái julevu- ja lullisámegiel čállivuogit dohkkehuvvojedje dáid áiggiid. Anársámegiela čállinvuohki mii geavahuvvo otne, dohkkehuvvui 1996. Otná nuortalašgiela čállinvuohki ovddiduvvui 1970-logus. Jagi 1973 almmustuvai professor Pekka Sammalahti nuortalašgiela áppesgirji. Maŋŋá leat maid eará girjjit prentejuvvon oahpahusatnui.
Stuorát čoahkkimis Guovdageainnus ovdalaš juovllaid 1970 sámi stuđeanttat ja politihkkárat digaštallš ee. davvisámegiel čállinvuogi ášši birra. Bargu biddjui johtui jagi maŋŋá. Govas oaidnit golbmasa čoahkkima oassálastiin: Andreas Njarga (gurut bealde), Ole Henrik Magga ja Maj-Lis Skaltje. Govva: Nils Jernsletten.
Davvisámegiela čállinvuogit nuppi máilmmesoađi maŋŋá. Muhtun ovdamearkkat:
